Door Puck van Lanen, Cas van Asseldonk, Frederique Huting en Floor van Lent
Een vooraanstaande Poolse politicus, Elzbieta Kruk, beweerde vorige maand tijdens een speech dat ze van Polen een ‘lhbti-vrij land’ wil maken. Dit soort uitspraken zijn in Polen opvallend genoeg niet zeldzaam. Eerst waren het de vluchtelingen, nu is het de lhbti-gemeenschap die gepresenteerd wordt als grootste bedreiging van het land. In de progressieve steden zoals Krakau gaat het de goede kant op, maar op het platteland gaat het door rechtse campagnevoering juist achteruit.
Lhbti-manifest
De burgemeester van Warschau, Rafal Trzaskowki, heeft in april een lhbti-manifest ondertekend. Hierin staan onder andere plannen voor seksuele voorlichting en anti-discriminatielessen voor het onderwijs in Warschau, maar ook voor het verbeteren van het leven van de lhbti-gemeenschap in de stad. Het manifest is gebaseerd op de richtlijnen van de World Health Organisation (WHO). Verschillende media berichtten dat het volgens Poolse homorechtenorganisaties aanvankelijk werd gezien als een mijlpaal in de geschiedenis, omdat de lhbti-gemeenschap tot nu toe geen enkel recht had in Polen. Toch bracht het ook een grote lading van kritiek met zich mee, onder andere vanuit de politieke en religieuze hoek.
Zo meldde het Poolse persbureau IAR dat Poolse bisschoppen een verklaring hebben gepubliceerd waarin ze meldden dat ze de strijd ondersteunen waarin kinderen ‘beschermd moeten worden tegen de door de WHO voorgestelde verloedering’. Daarnaast beweerde een bekende Poolse katholieke priester, Marek Dziewiecki, dat de ‘+’ in ‘lhbti+’ staat voor pedofilie, zoöfilie en necrofilie.
De rechtse partij Recht en Rechtvaardigheid (PiS), die sinds 2015 aan de macht is in Polen, sprak zich ook negatief uit over het manifest. Partijleider Kaczyński praatte volgens de Volkskrant direct tegen de media over het gevaar van ‘masturberende kleuters’ en het ‘indoctrineren van kinderen’. Hiernaast is de partij een campagne gestart om het gezin te beschermen tegen de ‘verleidingen van homoseksualiteit’. Volgens hem is het een ‘oorlog’ die Polen moet winnen om te overleven als land.
Dit is niet de eerste anti-lhbti-campagne door een politieke partij in Polen. In 2010 voerde de extreemrechtse partij NOP (Nationale Wedergeboorte Partij) een campagne genaamd ‘Zakaz Pedalowania’, ofwel Flikkers Verboden.
Iris Koppe, Volkskrant-correspondent in Polen, hoopt dat de landelijke verkiezingen dit najaar wat verandering gaan brengen, maar kan daarover nog niets met zekerheid zeggen. ‘De grotere steden zoals Warschau, Gdansk en Krakau zijn redelijk progressief. In die steden zien de mensen over het algemeen geen probleem in homoseksualiteit. De rechtse partijen voeren voornamelijk campagne op het platteland, waar de mensen veel conservatiever zijn. Zo wordt de kloof tussen stad en platteland steeds groter. Er kan nog van alles gebeuren tot de verkiezingen, het is echt een nek-aan-nekrace tussen steden en platteland.’
Katholiek en communistisch
Toch rest de vraag waarom Polen in eerste instantie op het gebied van lhbti-rechten zo achterloopt op de rest van Europa. Professor Agnieszka Graff, een feministe en activiste die zich inzet voor de lhbti-rechten in Polen, heeft daar een antwoord op. ‘Ten eerste is de Poolse bevolking voor 90 procent katholiek. De katholieke kerk is sterk tegen openlijke homoseksualiteit. Daarnaast is Polen een communistisch land geweest. In Polen hadden we geen jaren zestig zoals de West-Europese landen: er is nooit een seksuele revolutie of homobevrijding geweest. Het derde element is de manier waarop lhbti-kwesties tijdens de toetreding tot de EU een rol spelen. De lhbti-rechten werden een zeer belangrijke kwestie in de politieke polarisatie vanaf 2000. Dit was de periode van de opkomst van het nationalisme in Polen, die tegenwoordig in volle bloei staat. Polen heeft een homogene samenleving in termen van etniciteit, dus seksuele geaardheid nam de plaats van etniciteit in de nationalistische gedachtegang.’
Vooruitgang
Er is de afgelopen jaren wel verbetering te zien in Polen. Vooral in de grote, progressieve steden. Uit een onderzoek van het CBOS (Public Opinion Research Center in Polen) uit 2017 blijkt dat 30 procent van de Polen voor de invoering van het homohuwelijk is. Dat is drie keer meer dan 5 jaar geleden. ‘Dit is geweldig,’ vindt Graff, ‘er is zo veel vooruitgang geboekt. Er zijn campagnes gestart voor acceptatie van de lhbti-gemeenschap, er zijn homokoppels op televisie en in films. In Warschau kunnen homostelletjes zelfs hand in hand over straat.’
Verspreid over heel Polen zijn diverse lhbti-organisaties te vinden. De grootste en bekendste is Miłość Nie Wyklucza (Liefde Sluit Niet Uit), die al jaren aan de weg timmert voor gelijke rechten voor lhbti’ers. Meer hierover in onderstaand audiofragment.
Lhbti-centrum
Ook Krakau is één van de progressieve steden. Op diverse internetfora wordt het nog afgeraden om daar in het openbaar affectie naar elkaar te tonen, maar overal in de stad is het zichtbaar dat de acceptatie van lhbti’ers in opkomst is. Als je goed oplet, zie je overal regenboogvlaggen: in kroegen, in winkels en in clubs.
Op het moment bouwt de stichting Znaki Rownosci (Signs of Equality) aan een lhbti-centrum in de stad. Dit moet een plek worden waar iedereen veilig zichzelf kan zijn. Mateusz Gedzba, één van de initiatiefnemers, is trots: ‘We hebben er hard voor gewerkt. Het viel niet mee om een ruimte te vinden waar we in mochten. Vaak werden we geweigerd. Ook op financieel gebied hebben we problemen gehad, we zijn volledig afhankelijk van crowdfunding. Na jaren zoeken hebben we vorige maand deze plek gevonden.’ Hij loopt door het kleine, spierwitte gebouw, waar naast een regenboogvlag nog helemaal niets staat. ‘In deze twee kamers willen we evenementen zoals workshops en debatten organiseren. Het is de bedoeling dat er hele groepen mensen in kunnen.’ Ook komt er een keukentje en wordt er speciaal een invalidentoilet ingebouwd. ‘Het is belangrijk dat echt iedereen zich thuis gaat voelen in dit gebouw,’ benadrukt Mateusz. De opening is op 15 juni aanstaande en hoewel er nog veel moet gebeuren, heeft hij er zin in. ‘Na zo veel jaren zo hard werken is het fijn als het eindelijk van de grond gaat komen.’
Equality March
Elk jaar in mei vindt het lhbti-festival Queerowy Maj plaats, georganiseerd door de gelijknamige stichting. Dit is een tiendaags evenement met als hoogtepunt een grote mars door de binnenstad. Mikolaj Czerwinski, een van de organisatoren, verwacht nog meer mensen dan de 7.000 die vorig jaar kwamen. ‘Niet alleen lhbti’ers komen naar zo’n mars, maar ook hun families, vrienden en andere mensen die ons willen steunen. Het groeiende aantal bezoekers heeft ook te maken met de achteruitgang van de democratie in het algemeen: mensen willen iets doen om hun stem te laten horen.’ Elk jaar verschijnen er ook tegendemonstranten. In 2017 liep het uit de hand en moest de politie de extreemrechtse groepen uiteen drijven. Toch is Czerwinski daar niet bang voor: ‘Zo’n tegendemonstratie is er elk jaar. Het verschil is dat wij met 7.000 zijn en zij met 30. Die groeperingen worden elk jaar minder groot, maar misschien dat ze dit jaar weer zijn gemobiliseerd door de anti-homocampagne van de overheid. We zullen het wel zien.’
Op 18 mei is het zo ver: de vijftiende editie van de Equality March in Krakau. Vanaf half 3 stroomt het plein voor het National Museum vol met mensen gehuld in regenboogkleding. Rond het plein staan mensen regenboogvlaggetjes te verkopen. Vooraan op het plein staat een klein podium en een campagnebus van de nieuwe, progressieve politieke partij Wiosna. Het is duidelijk dat het enkele jaren geleden mis is gegaan: rond het plein staat een muur van bewapende politieagenten met schilden, honderden in totaal. Dat doet niets aan de sfeer: iedereen danst en zingt. Ook Wiktoria en Amelie (beiden 18) uit Krakau zijn erbij. ‘We hopen dat het maatschappelijk bewustzijn zal worden vergroot en dat uiteindelijk ook in ieder geval geregistreerd partnerschap ingevoerd zal gaan worden,’ vertellen ze aan het Poolse tijdschrift Niezaleszna.
De mars door het centrum van de binnenstad verloopt niet zonder incidenten, de Poolse krant Naszemiasto meldt dat er vijftien tegendemonstraties door verschillende aanwezige nationale extreemrechtse organisaties zijn geregistreerd. Ze scanderen leuzen zoals ‘Krakau zal nooit homo zijn’, en ‘perverselingen’. Op de Grote Markt heeft de rechtse organisatie All-Polish Youth een zwarte doodskist staan die de dood van de normaliteit in Polen moet symboliseren. ‘Begrafenis: 15:00, National Museum’ staat op een briefje. De politie geeft aan dat er geen sprake is van ernstige incidenten. Aan de Equality March doen uiteindelijk ongeveer 3.000 deelnemers mee. Lhbti-activiste en mede-organisator van de Equality March Magdalena Dropek: ‘Dit is de vijftiende editie. Vroeger was het meer een politiek protest, nu gaat het in de richting van een echte Gay Pride. Hoewel, niet echt een Pride, want we hebben geen rechten waar we trots op kunnen zijn. Het is meer een statement; een bevestiging dat we bestaan en om onze identiteit te vieren. Een dag in het jaar die helemaal van ons is.’
Hoop
Evenementen zoals de Equality March geven aan dat er sprake is van verbetering op het vlak van acceptatie van lhbti’ers door het Poolse volk. Dropek kijkt uit naar de verkiezingen: ‘De nieuwe progressieve partij Wiosna van de openlijk homoseksuele Biedron heeft nu ongeveer 10% van de stemmen. Dat betekent dat er verandering aan de gang is. Ik hoop dat de huidige partij in ieder geval niet herkozen wordt. Dan kunnen er eindelijk veranderingen doorgevoerd worden zoals legalisering van geregistreerd partnerschap. De verandering is gaande in de maatschappij, nu nog in de politiek.’
